Misschien herken je het: je hebt een dierbare verloren en je voelt je niet alleen verdrietig, maar je bent fysiek ook niet jezelf. Je bent doodmoe, je spieren doen pijn en je schrikt misschien van hartkloppingen of andere rare klachten. Rouw grijpt niet alleen emotioneel, maar ook fysiek aan – en dat kan verwarrend of zelfs beangstigend zijn. Je vraagt je af: “Ben ik ziek, of hoort dit bij het verdriet?”

Als ervaren rouwbegeleider weet ik dat dit normale reacties zijn. Ik zie vaak dat zodra mensen begrijpen dat hun lichaam mee-rouwt, ze al wat meer rust vinden. Je bent niet gek; je bent in rouw. Het besef dat je klachten bij het rouwproces horen, kan je geruststellen.

In dit artikel laat ik je zien welke fysieke klachten bij rouw horen, waarom ze ontstaan en wat je eraan kunt doen. Zo begrijp je beter wat er in je lijf gebeurt en kun je jezelf met meer mildheid ondersteunen in deze moeilijke tijd.

Waarom fysieke rouwreacties herkennen belangrijk is

Rouw is rauw. Het grijpt je vast, zet je wereld op z’n kop en laat je achter met een warboel aan gevoelens. Maar wat veel mensen niet weten, is dat rouw zich niet alleen in je hoofd of hart afspeelt – het woont ook in je lichaam. Rouw doorklieft je hele systeem. Zowel fysiek als mentaal. 

Het is belangrijk om te weten dat jouw lichamelijke reacties onderdeel kunnen zijn van rouw. Veel mensen schrikken van klachten als vermoeidheid of pijn na een verlies en denken dat er medisch iets mis is. Ze rennen van de ene dokter naar de andere, op zoek naar een oorzaak, terwijl de onderliggende oorzaak eigenlijk rouwstress is. Natuurlijk moet je serieuze klachten altijd laten onderzoeken, maar besef dat het verlies van je dierbare een enorme impact heeft op je hele systeem.

Rouw is namelijk een van de meest stressvolle ervaringen die een mens kan meemaken. Op de “stressladder” staat het verlies van een dierbare bovenaan. Die stress uit zich in je lichaam. Helaas worden deze signalen vaak niet goed begrepen. Iemand die uitgeput is na een overlijden, denkt bijvoorbeeld aan een burn-out. Of als je futloos bent en geen zingeving ervaart vraag je je misschien af of je depressief bent. 

Lees ook: wat is het verschil tussen depressie, burnout en rout

Kortom, het herkennen dat je lichaam ook op jouw verlies reageert, kan je helpen begrip en geduld voor jezelf te hebben. Het voorkomt dat je onnodig ongerust bent over je gezondheid. Bovenal kun je gerichter iets aan de klachten doen als je weet waar ze vandaan komen.

Wat gebeurt er in je lichaam tijdens rouw?

Rouw is niet alleen een emotioneel proces, maar raakt je hele lijf. Als je een groot verlies meemaakt, gaat je lichaam in een soort alarmfase. Er komen veel stresshormonen vrij, zoals adrenaline en cortisol, net alsof je in gevaar bent. Dit is een oerreactie: je lichaam merkt jouw verdriet en stress op en schakelt in een hoge versnelling om je erdoorheen te helpen.

Die stresshormonen hebben allerlei effecten. Je hartslag en bloeddruk kunnen omhoog gaan. Je spieren spannen zich aan. Je spijsvertering kan van slag raken. Ook wordt je slaap onderdrukt, omdat je lichaam alert blijft in de “vecht-of-vlucht” stand. Het gevolg is dat je moeilijk kunt ontspannen of inslapen. Dit leidt weer tot vermoeidheid.

Houdt dit stress-alarm te lang aan, dan raakt je lichaam uitgeput. Een langdurige hoge cortisolspiegel kan zelfs je immuunsysteem verzwakken. Je afweer is dan minder sterk, waardoor je sneller ziek kunt worden. Ook klassieke “rouwkwaaltjes” als een brok in de keel, druk op de borst of een steen in je maag komen hieruit voort: emoties vertalen zich naar fysieke gewaarwordingen. Je lichaam “vertelt” je als het ware hoe groot het gemis is.

Het is dus niet vreemd dat rouw zich fysiek uit. Sterker nog, wetenschappers bevestigen dat intense vermoeidheid, pijn en allerlei klachten vaker voorkomen bij rouwenden. Jouw lijf rouwt mee, ook al zie je dat niet van buiten.

Fysieke klachten als fluistering van de ziel

Wat we vaak ‘vage klachten’ noemen, zijn volgens signalen van het lichaam dat iets gehoord wil worden. Dat zijn geen toevalligheden. Dat is je lijf dat zegt: “Er zit iets dat gevoeld wil worden.” Door te luisteren naar je lichaam, geef je ruimte aan het verdriet 

Meest voorkomende fysieke klachten bij rouw

Iedereen rouwt anders, maar er zijn een aantal lichamelijke klachten die veel voorkomen wanneer je een groot verlies doormaakt. We zetten de belangrijkste op een rij:

Vermoeidheid en uitputting: 

Bijna iedereen in rouw voelt zich extreem moe. Verdriet kost enorm veel energie. Je kunt je lusteloos en totaal opgebrand voelen. Simpele taken voelen al zwaar. Dit komt doordat je lichaam hard werkt om met de stress en emoties om te gaan, en vaak ook door slechte nachtrust.

Slaapproblemen: 

Veel mensen hebben moeite met slapen na een verlies. Misschien lig je te piekeren in bed, of voel je de leegte extra sterk zodra het stil is ’s nachts. Het gevolg is dat je moeilijk in slaap valt of vaak wakker wordt. Een slechte nachtrust versterkt weer de vermoeidheid overdag.

Spierpijn en spanningen: 

Rouw kan zich vastzetten in je spieren. Je lichaam blijft continu gespannen door de stress. Dit kan leiden tot pijnlijke schouders, nek of rug, maar ook hoofdpijn. Veel mensen merken dat ze onbewust hun kaken klemmen of hun schouders optrekken van spanning. Langdurige spierspanning kan zo allerlei pijnklachten geven.

Maag- en darmklachten: 

Het maag-darmstelsel reageert sterk op stress en emoties. In rouw kun je last krijgen van een dichtgeknepen keel, een brok in de keel gevoel, of een steen op de maag. Sommigen hebben weinig eetlust en vallen af, anderen juist maagpijn of misselijkheid. Ook darmklachten zoals verstopping of juist een spastische darm kunnen optreden door de aanhoudende spanning.

Hartkloppingen of benauwdheid: 

Intense emoties kunnen het gevoel geven dat er iets op je borst drukt. Angst en gemis kunnen hartkloppingen of een benauwd gevoel veroorzaken, alsof je hart letterlijk pijn doet. Vaak is dit zogenaamde hartzeer onschuldig, maar het is zeker voelbaar. In zeldzame gevallen kan ernstig verdriet zelfs tijdelijke hartproblemen geven (“gebroken hart syndroom”), maar meestal gaat het om stressreacties. Toch kan het heel eng voelen als je dit voor het eerst meemaakt.

Verzwakt immuunsysteem: 

Langdurige rouwstress kan je weerstand verminderen. Je lichaam heeft minder reserve om zich te weren tegen virussen en andere indringers. Je merkt misschien dat je sneller verkouden bent of dat kwaaltjes langer aanhouden. Dit komt doordat stresshormonen de afweer onderdrukken en je lichaam minder tot herstel komt.

Deze klachten kunnen per persoon verschillen en ook in intensiteit variëren. Misschien heb jij vooral last van maagpijn en slaapproblemen, terwijl iemand anders vooral spierpijn en moeheid ervaart. Alles is mogelijk – en vooral: het is normaal.

Hoelang houden fysieke klachten aan?

Daar is geen vast antwoord op, omdat de duur van rouw voor iedereen anders is. Sommige fysieke reacties, zoals hartkloppingen of spierpijn, zijn vaak tijdelijk en nemen af binnen enkele weken. 

Andere klachten, zoals vermoeidheid, lusteloosheid of slaapproblemen, kunnen maanden aanhouden zolang het verdriet intens is. Meestal ga je je na verloop van tijd stapje voor stapje beter voelen. Belangrijk is dat rouw geen strak tijdspad heeft, geef jezelf de tijd. Merk je dat je klachten na lange tijd nog even heftig zijn of zelfs erger worden, dan kan het zinvol zijn om hulp te zoeken.

Moet je ermee naar de dokter?

Bij twijfel of hele heftige klachten is het altijd verstandig om naar de huisarts te gaan. Laat lichamelijke signalen gerust checken, al is het maar voor je eigen geruststelling. Vertel de arts ook dat je iemand verloren hebt, zodat hij of zij de klachten in de context van rouw kan zien. 

Vaak zal de dokter bevestigen dat het normale rouwreacties zijn. Soms kan hij iets adviseren om een specifieke klacht te verlichten (bijvoorbeeld iets om beter te slapen). Wees niet bang om medische hulp in te schakelen als jij je zorgen maakt – daar zijn artsen voor.

Wat als je rouw niet doorvoelt?

Naast dat je direct fysieke klachten kunt krijgen door rouw kan rouw zich ook een hele tijd na de rouw nog manifesteren in fysieke klachten. Dat noemen we uitgestelde rouw. Rouw die je niet voelt of onverwerkte rouw, zet zich vast in je lichaam. Dit maakt je letterlijk ziek. Verlies kruipt onder je huid en nestelt zich onverwerkt in je organen. Verdriet dat geen uitweg krijgt, zoekt zich een weg via het lichaam, met vaak onverklaarbare medische klachten als gevolg.

Wat kun je eraan doen?

Je kunt best veel doen om je lichaam te helpen tijdens het rouwproces. Het belangrijkste is goed voor jezelf te zorgen: genoeg rust nemen, gezond eten en zachte beweging. Verderop in dit artikel geef ik je een aantal praktische tips die kunnen helpen om met deze klachten om te gaan. 

Probeer in elk geval naar je lichaam te luisteren en geef toe aan je behoeftes (slapen, huilen, rustig aan doen) waar mogelijk. En weet dat klachten geleidelijk minder worden als je rouw verwerkt, het wordt echt beter.

Wanneer je je rouw doorvoelt, geef je je lichaam en geest de kans om het verlies een plek te geven.

Praktische tips voor zelfzorg bij rouw

Hier zijn enkele tips die je kunnen helpen om de fysieke impact van rouw te verzachten. Probeer uit wat bij jou past:

Luister naar je lichaam: 

Rouw is niet alleen verdriet, het is ook uitputting, slapeloosheid, verkramping, hoofdpijn, geen zin hebben in eten of juist overeten. Zie lichamelijke klachten niet als iets ‘dat er los bij hoort’, maar als signalen dat je systeem iets wil helen.

Dwing jezelf niet om meteen weer “de oude” te zijn. Voel je dat je moe bent? Geef jezelf toestemming om te rusten of een dutje te doen. Heb je nergens zin in? Forceer dan niet teveel. Je lijf geeft signalen af; neem ze serieus. Rouw kost energie, dus plan ruimte in voor herstel. Eet ook regelmatig en gezond, zelfs als je weinig trek hebt – zo houd je je energie op peil.

Beweeg op een zachte manier: 

Hoewel je misschien het liefst op de bank blijft liggen, kan lichte beweging veel helpen. Wandelen in de natuur, een rustige yoga oefening, of gewoon wat rekoefeningen kunnen spanning in je lichaam verminderen. Beweging maakt ook het stresshormoon cortisol wat lager en stimuleert juist “geluksstoffen” in je brein. Ook ademhalingsoefeningen of een paar minuten bewust diep in- en uitademen kunnen helpen om je zenuwstelsel te kalmeren.

Houd beetje structuur aan: 

Rouw kan je hele ritme overhoop gooien, maar een dagelijkse structuur kan houvast geven. Probeer elke dag op een vaste tijd op te staan en te gaan slapen. Eet op regelmatige tijden. Plan misschien één activiteit per dag (hoe klein ook), zoals een boodschap of een korte wandeling. Structuur helpt je lichaam om zich veilig te voelen en kan je slaap en eetlust verbeteren.

Laat de tranen toe als ze er zijn.

Tranen zijn er niet alleen om verdriet los te laten, maar ook om het ijs op je ziel te laten smelten. Tranen zijn helend. Wie niet huilt, heeft het verdriet misschien wel vastgezet. Huilen is geen zwakte, het is een natuurlijk mechanisme van loslaten en verzachten.

Schrijf je gevoelens op: 

Niet iedereen praat makkelijk over emoties. Een alternatief is schrijven. Pak een schrift of je laptop en schrijf van je af wat er in je omgaat. Je kunt een brief aan je overleden dierbare schrijven, een dagboek bijhouden of gewoon losse woorden en zinnen opschrijven. Het opschrijven van emoties kan verlichting geven en inzicht in wat je allemaal voelt. Ook is het iets wat je op elk moment kunt doen, als het even teveel wordt.

Conclusie

Rouw heeft niet alleen een emotionele, maar ook een fysieke impact op je lichaam. Je bent niet “gek” of ziek; jouw lichaam reageert normaal. Door je klachten te erkennen en te begrijpen dat ze bij rouw horen, kun je jezelf beter ondersteunen.

In plaats van te vechten tegen de pijn en moeheid, kun je met mildheid voor jezelf zorgen en zo het herstel bevorderen. Weet dat er hulp beschikbaar is. Je hoeft het niet allemaal alleen te dragen. Praat met je huisarts, een rouwbegeleider of iemand die je vertrouwt als je merkt dat je vastloopt. Het vragen van hulp is geen teken van zwakte, maar van moed. 

Over de auteur: Katelijne Vermeulen

Mijn naam is Katelijne Vermeulen, geboren in Turnhout (België). Ik heb een brede academische achtergrond in Godsdienstwetenschappen en Filosofie. Ook ben ik al 40+ jaar docent. 

Mijn diepgaande interesse in de psyche van de mens bracht me naar het systemisch werk, waarin ik me jarenlang heb gespecialiseerd en ook al jaren professionals in opleid. 

In mijn blog deel ik mijn kennis en ervaring met je!