Het moment dat je hoort dat iemand die je kent een dierbare heeft verloren, stokt je adem. Je voelt de zwaarte van het nieuws tot in je botten. Wat kun je zeggen? Wat kun je doen? Misschien merk je dat je bang bent om iets verkeerds te zeggen. Je vraagt je af: wat zeg je bij overlijden dat een beetje troost kan bieden. Je wil er zijn voor de ander, maar hoe? Dit zijn heel menselijke vragen. Het feit dat je ze stelt, laat zien hoeveel je om die persoon geeft.

Mag ik je geruststellen: je hoeft het niet perfect te doen. Er bestaat geen toverspreuk die het verdriet wegneemt. Maar er zijn wel manieren om echt steun te geven. In dit blog kijken we samen hoe jij er kunt zijn voor iemand in rouw, op een manier die warm, oprecht en troostrijk is.

Wat zeg je bij overlijden?

De eerste impuls is vaak om iets te zeggen. Een condoleance, een woord van medeleven. “Gecondoleerd, veel sterkte,” hoor je jezelf misschien zeggen. Dat is een begrijpelijke reactie. Soms lijkt het alsof er van je verwacht wordt dat je iets wijselijks of troostends zegt bij een overlijden. Maar eerlijk? Bij diep verdriet schieten woorden eigenlijk altijd tekort. En dat is niet erg.

Als je niet weet wat je moet zeggen, zeg dat dan ook gewoon. Eerlijkheid verbindt. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: “Ik weet niet wat ik moet zeggen, maar ik leef met je mee.” Of: “Ik heb er gewoon geen woorden voor, maar ik ben er voor je.” Zulke eenvoudige, oprechte woorden raken vaak meer dan gestandaardiseerde frases. Het belangrijkste is dat de ander voelt dat je meeleeft.

Wees niet bang om de naam van de overledene te noemen. Veel mensen vermijden dat uit angst het verdriet erger te maken. Door de naam te noemen, erken je hun bestaan en betekenis. Bijvoorbeeld: “Ik ga [naam] ook missen, wat een bijzonder mens was het.” Daarmee laat je zien dat de overledene niet vergeten is.

Belangrijker dan wat je zegt, is dat je iets laat horen. Stuur een berichtje, bel even, of ga langs. Zeg desnoods: “Ik weet echt niet wat ik moet zeggen, maar ik wil dat je weet dat ik aan je denk.” Stilte uit verlegenheid kan voor de ander voelen alsof diegene er alleen voor staat. Door toch iets te zeggen of van je te laten horen, hoe onhandig het ook voelt, doorbreek je die eenzaamheid een beetje.

Rouw is een kras op je ziel

Om iemand echt te kunnen ondersteunen, helpt het om te begrijpen hoe diep hun pijn gaat. Het verlies van een geliefde voelt als een verwonding die je hele wezen treft. Rouw is een kras op je ziel. Die kras geneest misschien een beetje met de tijd, maar helemaal weg zal hij nooit gaan. Wanneer een dierbare sterft, voelt het voor de achterblijvende alsof een stuk van zichzelf ook is gestorven. Je vriend(in) rouwt niet alleen om de persoon die hij of zij moet missen, maar ook om de toekomst die in één klap anders is.

Bij rouw verlies je ook een deel van jezelf

Bij een groot verlies, verlies je namelijk óók een deel van jezelf. Het vertrouwen in het leven kan een deuk krijgen. De wereld voelt ineens minder veilig en onbezorgd. Je verliest je onschuld en het besef dat het leven kwetsbaar is, dringt hard door. Ook het toekomstbeeld verandert: plannen die jullie samen hadden, of de voorstelling van hoe het leven zou zijn, vallen in duigen.

Na een ingrijpend verlies is iemand nooit meer precies dezelfde als daarvoor. Dit is belangrijk om te beseffen wanneer je iemand wilt steunen: jouw vriend of familielid wordt een beetje een ander mens door wat er gebeurd is. Probeer die ‘nieuwe’ persoon te leren kennen, met alle wonden en veranderingen die het verlies met zich meebrengt.

Intens en grillig

Rouw kan intens en grillig zijn en verloopt niet volgens vaste fasen. De pijn is soms rauw en allesoverheersend, alsof er een gapend gat in de borst zit. Verdriet komt in golven: het ene moment lukt het misschien om even te lachen of iets normaals te doen, en het volgende moment kan een liedje op de radio of de geur van een jas je vriend(in) ineens overspoelen met gemis. Dat hoort bij rouw.

Er is geen vast schema en geen “normale” duur waarbinnen het verdriet voorbij moet zijn. Verwacht dus niet van je rouwende vriend(in) dat hij of zij na een paar weken weer “de oude” is. De buitenwereld wil zo graag dat alles weer gewoon wordt, maar voor degene die rouwt, staat de wereld stil en is alles voor altijd anders.

Erken de omvang van het verlies

Wat kun jij doen met dit besef? Allereerst: erken de omvang van hun verlies. Realiseer je dat dit verlies niet alleen het missen van de ander is, maar dat het iemands hele levensverhaal opschudt. Rouw raakt iemand in het diepst van zijn wezen. Door te begrijpen dat je vriend(in), partner, collega, teamgenoot, kind, vader of moeder diepgaand veranderd is en pijn op zoveel lagen voelt (emotioneel, fysiek, mentaal, spiritueel), kun je geduldiger en begripvoller aanwezig zijn. Je hoeft het niet op te lossen. Dat kan ook niet. Wat je wél kunt doen, is naast hen staan in die verscheurde wereld als een rustige aanwezigheid die niet wegdeinst voor hun pijn.

Hoe steun je iemand in rouw?

Iemand in rouw begeleiden is geen kwestie van het juiste trucje toepassen. Het is vooral durven meegaan met wat zich aandient.

Luisteren is daarbij vaak belangrijker dan praten.

Vraag je niet zozeer af wat jíj moet zeggen om het goed te maken, die neiging hebben we allemaal, maar probeer te voelen wat de ander misschien kwijt wil. Stel open vragen als: “Hoe gaat het vandaag met je?” of “Wil je vertellen over [naam]?” En als de ander wil zwijgen, laat de stilte dan samen stilte zijn. Jouw aanwezigheid spreekt boekdelen.

Echt steun geven betekent de pijn niet uit de weg gaan. Veel mensen proberen verdriet te sussen: “Niet huilen, het komt wel goed.” Ze doen dat met de beste bedoelingen, maar voor iemand in rouw werkt het averechts. Het komt namelijk níét ‘wel goed’. Die geliefde is er niet meer en dat is niet ‘goed’, punt.

Laat het verdriet er zijn

Wat wél helpt bij rouw, is dat het verdriet er mag zijn. Laat de ander huilen, schreeuwen, kwaad zijn, wat er ook opkomt. Duw niets weg. Tranen zijn vloeibaar verdriet. Elke traan die stroomt verzacht een beetje van de ijslaag om het gekwetste hart. Dus als je vriend(in) huilt, pak een doos tissues en blijf naast hem of haar zitten. Zeg zachtjes: “Laat maar, ik ben bij je.” Dat is goud waard.

Wees niet bang dat je iets verkeerd doet door het onderwerp ter sprake te brengen. Je kunt best vragen: “Waar denk je aan?” of “Wat mis je het meest?” Misschien komt er een verhaal of een stortvloed aan emoties. Misschien ook niet. Volg het tempo van de rouwende.

Je eigen ongemak opzij zetten

De kunst is om je eigen ongemak opzij te zetten en de ander te volgen in plaats van te leiden. De rouwende heeft al het gevoel de controle te verliezen; jouw empathische aanwezigheid geeft dan wat houvast. Iemand écht steunen in rouw is soms simpelweg: naast hen zitten in stilte, een hand vasthouden, luisteren zonder oordeel of advies.

Vergeet ook de langere termijn niet. Vlak na het overlijden is er vaak veel steun: mensen sturen kaartjes, komen op bezoek, bieden hulp. Maar na enkele weken gaat het leven van de meesten weer door, terwijl de nabestaande nog midden in het rauwe verdriet zit. Juist dan kun jij het verschil maken door contact te houden. Blijf vragen hoe het gaat, ook na maanden.

Herinner belangrijke dagen (zoals de verjaardag van de overledene of de sterfdag) en laat dan even van je horen. Zo laat je zien: ik ben er nog steeds voor je, ook nu. Die doorlopende aandacht is een enorme steun, omdat rouw veel langer meegaat dan de buitenwereld vaak denkt. Dat is rouw begeleiden: niet proberen te repareren, maar steeds opnieuw er zijn.

Wat kun je doen bij verlies?

Steun geven bij een overlijden betekent ook praktisch je handen uit de mouwen steken. In die eerste chaotische periode na het verlies kan de rouwende overspoeld worden door allerlei regelzaken en emoties tegelijk. Dan is het heel waardevol als jij aanbiedt te helpen met concrete dingen. Denk aan eenvoudige gebaren die een grote last wegnemen: breng een pan soep of een zelfgekookte maaltijd langs, neem de kinderen een middagje mee naar de speeltuin, of bied aan om boodschappen te doen. Zulke daden zeggen: “Ik zie je worsteling, laat mij je helpen dragen.”

Neem zelf initiatief om te helpen

Belangrijk is om hulp aan te bieden op een manier die de ander niet belast. “Laat maar weten als ik iets kan doen,” klinkt vriendelijk, maar legt de bal bij de rouwende, die vaak de puf niet heeft om zelf iets te verzinnen of om hulp te vragen. Beter is: doe een concreet voorstel. Bijvoorbeeld: “Zal ik morgen je hond uitlaten?” of “Ik kom vrijdag langs om voor je te koken, is dat oké?” Zo hoeft de ander niet te beslissen óf hij om hulp durft te vragen; hij hoeft alleen maar in te stemmen of een alternatief voor te stellen.

Kleine rituelen

Kleine rituelen of aandachtsmomenten kunnen ook veel betekenen. Steek bijvoorbeeld samen een kaars aan voor de overledene en haal herinneringen op, als je merkt dat de ander daar behoefte aan heeft. Of schrijf een kaart met een persoonlijke herinnering aan de persoon die is overleden, en geef die enkele weken of maanden later. Vaak krijgt de nabestaande vlak na het overlijden stapels kaarten, maar na verloop van tijd bijna niets meer. Juist dan, zo’n onverwacht gebaar, kan diep raken.

Iedereen is anders, dus stem je acties af op de persoon. De een vindt het fijn dat je vaak langskomt, de ander raakt sneller uitgeput en heeft meer rust nodig. Observeer en vraag eventueel: “Vind je het prettig als ik even bij je kom zitten, of wil je liever nu alleen zijn?” Toon dat je beschikbaar bent, zonder te pushen. Het gaat erom dat de ander voelt: je bent niet alleen, ik loop met je mee. Niet alleen in woorden, maar ook in daden.

Wat helpt bij rouw?

Misschien vraag je je af, ondanks al deze tips: wat helpt bij rouw nou eigenlijk écht? Het verdriet kan zo immens zijn, dat het voor een buitenstaander voelt alsof niets voldoende is. En eerlijk gezegd: je kunt het verlies niet ongedaan maken of de pijn wegtoveren. Wat je wél kunt geven, is iets heel kostbaars: oprechte aandacht, begrip en geduld. Dat zijn de sleutels die de weg door het donkere dal iets begaanbaarder maken.

Rouw als keerzijde van liefde

Rouw is de keerzijde van liefde. Dat betekent dat het gemis nooit helemaal zal verdwijnen, omdat de liefde voor die persoon er altijd zal zijn. Maar geleidelijk zal de scherpe rand van de pijn wel wat zachter worden, juist doordat er mensen zijn zoals jij. Mensen die niet terugdeinzen voor andermans tranen, die blijven luisteren naar dezelfde verhalen over die bijzondere vader of moeder, die gewoon binnenlopen met een maaltijd of een arm om een schouder. Dát helpt bij rouw: trouw blijven aan degene die rouwt.

Zo wordt het verdriet gedragen door een hele kring van betrokkenheid, in plaats van dat de rouwende er alleen voor staat. Een groot verlies treft immers niet alleen de direct betrokkene, maar ook iedereen eromheen. En troost komt uit die hele kring. Ik heb in mijn werk met rouwenden vaak gehoord dat ze zich jaren later vooral herinneren wíé er voor hen was, niet wat die persoon precies zei.

Tot slot: wees mild voor jezelf.

Tot slot, vergeet jezelf niet in dit alles. Het kan ook voor jóu zwaar en confronterend zijn om naast iemand in diepe rouw te staan. Ook jij mag steun vragen als je die nodig hebt, of even een stapje terug doen om op adem te komen. Zorg goed voor jezelf, zodat je er weer kunt zijn voor de ander wanneer het nodig is.

Weet dat jouw aanwezigheid het grootste geschenk is. Je hoeft de juiste woorden niet te vinden; jouw luisterende oor, je arm om hun schouder, of simpelweg samen in stilte zitten, dát is ware troost. In de storm van rouw ben jij als een vuurtoren: je lost de storm niet op, maar je biedt wel een baken van licht en liefde. En dat is precies wat een rouwend hart nodig heeft.

Over de auteur: Katelijne Vermeulen

Mijn naam is Katelijne Vermeulen, geboren in Turnhout (België). Ik heb een brede academische achtergrond in Godsdienstwetenschappen en Filosofie. Ook ben ik al 40+ jaar docent. 

Mijn diepgaande interesse in de psyche van de mens bracht me naar het systemisch werk, waarin ik me jarenlang heb gespecialiseerd en ook al jaren professionals in opleid. 

In mijn blog deel ik mijn kennis en ervaring met je!