Je plek innemen in je familiesysteem: waarom brengt dat zoveel rust?

Misschien ben je op een moment in je leven waarop je voelt dat er iets niet klopt: je blijft vastlopen in het leven. Alsof je voortdurend aan het dragen bent, terwijl je niet precies weet wat of voor wie. Je zorgt, je redt, je houdt alles bij elkaar en toch voel je je moe, leeg of onrustig.

Wat als die vermoeidheid niet over werk of drukte gaat, maar over iets wat een laag dieper gaat? Over een plek die je onbewust hebt verlaten. In dit blog ga ik in op het belang van de juiste plek innemen in een familiesysteem. Want wanneer iedereen in een familiesysteem zijn eigen plek weer inneemt, komt er rust. Als dat niet het geval is ontstaan er verstrikkingen en kan het zijn dat het leven niet voor je stroomt.

Wat is het systeem?

Je familie, je ouders, je voorouders en al diegenen die voor jou kwamen vormen samen het systeem waar jij onlosmakelijk mee verbonden bent. Dit is een geheel waar jij deel van uitmaakt. Het is de onzichtbare bedding waaruit jij bent voortgekomen. 

Wij hebben geen familie, wij zijn onze familie. Wij hebben geen verleden, wij zijn het verleden. Alles wat ooit in het systeem is gebeurd, liefde, verlies, gemis, schuld, onrecht, hoop, leeft voort in ons. In dat veld bestaan wetten en ordeningen die groter zijn dan wijzelf.

Ze zorgen ervoor dat het leven kan stromen:

• dat ieder zijn eigen plek inneemt;
• dat ieder hoort bij het geheel;
• dat wat ooit buitengesloten is, weer gezien mag worden;
• dat liefde en energie vrij kunnen bewegen van de groten naar de kleinen.

Wanneer er iets wordt buitengesloten of wanneer iemand een verkeerde plek inneemt, raakt het systeem uit balans. Dan gaat een ander onbewust dragen wat niet van hem is, uit liefde en trouw aan het geheel. Want de liefde in het systeem is groot, groter dan ons verstand kan bevatten.

Het systeem is niet goed of fout. Het is eenvoudig wat het is: een levend veld van verbondenheid. En pas wanneer ieder zijn plek weer inneemt, kan dat veld tot rust komen.  Dan herstelt de ordening, en kan de liefde weer stromen zoals het bedoeld is.

Wat betekent het als je jouw plek inneemt in het systeem?

Je plek innemen in het systeem betekent dat jij terugkeert naar de natuurlijke ordening van waar jij werkelijk hoort. Je staat niet meer op de plek van iemand anders, maar op jouw eigen plek, precies daar waar het leven jou bedoeld heeft.

In het systeem is een natuurlijke orde. De groten komen voor de kleinen. Ouders geven, kinderen ontvangen. Iedereen hoort erbij. Ieder draagt zijn eigen lot.

Wanneer de natuurlijke ordening wordt hersteld, komt er rust. Als kind ben je vaak van je plek gegaan uit liefde voor je ouders. Je hebt iets gedragen wat niet van jou was. Je bent groot geworden terwijl je eigenlijk nog klein was. Je wilde zorgen, troosten, goedmaken. Maar dat is niet jouw taak. Een kind dat het lot van de ouder draagt, leeft niet zijn eigen leven maar dat van de ouder.

Wat is de natuurlijke ordening in een familiesysteem?

Hoe zit een gezond familiesysteem van nature in elkaar? Er zijn een paar belangrijke systemische principes die zorgen voor een natuurlijke orde in de familie. Enkele kernpunten van deze ordening zijn:

• Volgorde van komst: Ouders komen voor de kinderen. De eerdere generatie geeft, de volgende ontvangt. Dit heeft niets te maken met dat ouders “belangrijker” zouden zijn dan de kinderen; het gaat om volgorde en verantwoordelijkheid in de stroom van het leven. De oudste generaties geven het leven en bescherming, de jongere generaties ontvangen eerst en geven later weer door.
  
• Ouders op de ouderplek, kinderen op de kindplek: Ouders hebben de rol van leiding en zorg, kinderen niet. Een kind behoort de kindplek in te nemen, wat betekent dat het kind mag zijn en niet de ouder hoeft te verzorgen. Ouders dragen verantwoordelijkheid die kinderen niet kunnen dragen. Anders gezegd: ouders zijn de ‘groten’ en kinderen de ‘kleinen’. Wanneer ouders hun rol als ouder pakken en kinderen kind kunnen zijn, ontstaat duidelijkheid en veiligheid in het gezin.
  
• Iedereen hoort erbij: Ieder familielid, of ze nu leven, zijn overleden, of zelfs miskramen en uitgesloten familieleden, heeft recht op een plek in het systeem. Als iemand wordt buitengesloten of doodgezwegen, raakt de binding en ordening verstoord. Er ontstaat een vacuüm dat meestal onbewust door een ander wordt opgevuld, met alle gevolgen van dien. Daarom is erkenning van alle leden van de familie essentieel voor een gezonde ordening: pas als iedereen zijn plek heeft en gezien wordt, kan het systeem weer in balans komen.
  
• Eigen lot en verantwoordelijkheid: Elk lid van de familie draagt zijn eigen lot, schuld en verantwoordelijkheid. In een gezonde ordening hoeft niemand het leven of het verdriet van een ander over te nemen. Dat betekent bijvoorbeeld dat kinderen niet de onopgeloste problemen of schulden van hun ouders hoeven te dragen, ieder draagt zijn eigen rugzak. Wanneer iedereen alleen zijn eigen verhaal draagt en niet dat van een ander, blijft de natuurlijke orde intact.

Even uitgelicht: miskramen en doodgeboren kinderen

In elk familiesysteem hoort iedereen erbij. Ook degenen die er maar kort waren. Ook de kinderen die nooit hebben kunnen leven. Wanneer er een miskraam of een doodgeboorte is, is er een kind dat geen plek heeft kunnen innemen in het leven. Maar het heeft wel bestaan.

Het heeft een plaats in de ordening. Wanneer hierover niet wordt gesproken, wanneer het verlies wordt weggeduwd of vergeten, ontstaat er een leegte in het systeem.

En die lege plek blijft voelbaar, vaak door iemand uit een volgende generatie. Een jonger kind kan onbewust die lege plek innemen, uit liefde en trouw aan het geheel. Het probeert de balans te herstellen, door het gemis van dat verloren kind te compenseren.

Dat kind leeft dan twee levens tegelijk: het eigen leven, en het niet-geleefde leven van de ander. Dat kan zich uiten in gevoelens van zwaarte, schuld om te leven, of het gevoel dat je nooit echt kunt landen.

Waarom raken we onze plek kwijt in het familiesysteem?

In feite kun je op drie manieren van je plek stappen:

1. Je gaat omhoog in het systeem. Je wordt als kind groter dan je ouders en draagt een te grote verantwoordelijkheid. Dit noemen we ook wel parentificatie.
2. Je gaat omlaag in het systeem. Je maakt jezelf kleiner dan je bent. Een mooi voorbeeld is de man die op zijn 30e nog thuis woont, omdat zijn moeder dit fijner vindt of ze angst heeft voor het lege nest syndroom.
3. Je gaat op de plek van de ander staan. Dit gebeurt vaak bij overlijden, uitsluiting, geheim of schuld.

Vaak stappen mensen onbewust van hun plek uit liefde en loyaliteit. Als kind willen we bijvoorbeeld dat onze ouders gelukkig zijn, dus gaan we hun pijn dragen of voor hen zorgen, ook al zijn we zelf nog klein. Voor je het weet sta jij op de plek van je vader of moeder of je wordt de verzorger, trooster of “ouder van je ouders”, terwijl je eigenlijk het kind bent. Hier doe je niet iets fout, je doet dit juist uit een diepe onvoorwaardelijke loyaliteit aan je familie.

Een familielid wordt verzwegen

Een andere veelvoorkomende situatie is dat er iemand in de familie ontbreekt of wordt verzwegen. Denk aan een overleden kindje waar nooit over gesproken wordt, of een familielid dat buitengesloten is. Dan ontstaat er een leegte in het systeem, en uit liefde probeert vaak iemand (bijvoorbeeld een kind of kleinkind) onbewust die leegte te vullen. 

Misschien voel jij je dan al je hele leven “niet compleet” of draag je een verdriet dat je niet kunt plaatsen. Het kan zijn dat je in feite het lot en het gemis van die vergeten persoon met je meedraagt. Hoe groot kan de liefde zijn, dat we zelfs het verdriet van eerdere generaties overnemen om hen trouw te blijven!

Eén van de ouders valt weg

Ook veranderingen of trauma’s kunnen voor plekverwarring zorgen. Als één van de ouders wegvalt (door overlijden, scheiding of emotionele afwezigheid) zie je vaak dat een kind onbewust in die rol springt. Bijvoorbeeld: als een vader verdwijnt, kan de oudste zoon de vaderrol op zich nemen. Zo’n kind voelt zich verantwoordelijk voor het gezin: een taak die eigenlijk te zwaar is voor een kind. Daarnaast kunnen familiegeheimen, onverwerkte rouw of schuld in de vorige generatie ertoe leiden dat jij je eigen plek verlaat om iets recht te zetten. Uit onbewuste loyaliteit ga je bijvoorbeeld net zo ongelukkig worden als je moeder, of probeer je het “goed te maken” voor je voorouders door hun pijn over te nemen. 

Soms begint dit al heel vroeg (prenataal krijg je als baby al een emotionele imprint mee van je moeder’s stress of verdriet). Uit onderzoek weten we zelfs dat trauma zich biologisch kan doorgeven van ouders op kinderen (epigenetische overdracht). Met andere woorden: je kunt al op de wereld komen met de neiging om bepaalde lasten te dragen die eigenlijk niet van jou zijn.

Je verlaat je plek met de beste bedoelingen

In al deze gevallen verlaat iemand, meestal met de beste bedoelingen, zijn eigen plek in het familiesysteem. Je ontwikkelt bepaalde overlevingsmechanismen om met de situatie om te gaan. Misschien word je extreem verantwoordelijk, ga je iedereen pleasen, of leer je juist onzichtbaar te blijven. Die strategieën hielpen je om emotioneel te overleven binnen je gezin, maar ze betekenen ook dat jij niet meer ontspannen op jouw eigen plek staat. Uiteindelijk leef je dan niet helemaal jouw eigen leven, maar (deels) dat van iemand anders in het systeem.

Wat zijn de gevolgen van een verstoorde ordening?

Wat gebeurt er als die natuurlijke ordening doorbroken wordt? Dan spreken we van verstrikkingen: iemand staat dan op de plek van een ander, en de energie raakt in de knoop. De consequenties hiervan kunnen verregaand zijn. Ten eerste draagt degene die niet op zijn plek staat lasten die niet voor hem bedoeld zijn. Een kind dat de ouderrol overneemt, leeft niet zijn eigen lot, maar dat van de ouder wiens plek hij invult. 

Als kind raak je overbelast en mis je een deel van je kindertijd. Later in het leven merk je dit bijvoorbeeld aan een constant verantwoordelijkheidsgevoel voor het geluk van anderen, moeite om je eigen behoeften serieus te nemen, en het gevoel dat je altijd sterk moet zijn. Je gunt jezelf geen rust omdat je onbewust denkt dat alles van jou afhangt.

Verstoorde ordening en patronen

Een verstoorde ordening werkt vaak door in allerlei patronen. Iemand die niet op zijn plek staat, kan zich chronisch leeg, angstig of schuldig voelen. Je kunt het gevoel hebben dat de hele wereld op je schouders rust, of kampen met onverklaarbare vermoeidheid en stress. Ook in relaties zie je gevolgen: misschien vind je het moeilijk om gezonde grenzen te stellen, of je neemt steevast de rol van redder op je bij vrienden en partners. Soms herhaal je onbewust de geschiedenis van je familie. 

Bijvoorbeeld: uit loyaliteit kies je telkens voor relaties die eigenlijk niet goed voor je zijn, simpelweg omdat dat drama vertrouwd aanvoelt vanuit je jeugd. Of je cijfert jezelf steeds weg en zegt nooit “nee”, omdat je diep vanbinnen hebt geleerd dat je alleen waardevol bent als je geeft en zorgt.

Innerlijke onrust

Uiteindelijk leidt een verstoorde ordening tot innerlijke onrust. Je leeft niet in overeenstemming met je eigen behoeften en mogelijkheden. Veel mensen die niet “op hun plek” staan, voelen een knagend gevoel van niet genoeg zijn, of juist een vaag schuldgevoel als ze wel iets voor zichzelf doen. Het leven voelt zwaarder dan nodig, totdat de orde in het systeem hersteld wordt. Pas wanneer iedereen weer op de juiste plek staat, kan de rust terugkeren en de energie in het systeem vrijer stromen.

Hoe vind je je plek terug in het systeem?

Hoe kom je weer terug op je eigen plek? Gelukkig is het mogelijk om de natuurlijke ordening te herstellen. De eerste stap is bewustwording en erkenning. Je kunt je eigen familiesysteem gaan onderzoeken: wie of wat is uit balans geraakt? Zijn er familieleden die geen plek hebben gekregen? Draag jij iets voor iemand anders? Zodra je zo’n verborgen dynamiek opmerkt, begint de heling.

Een krachtig hulpmiddel hierbij is systemisch werk, waarbij bijvoorbeeld familieopstellingen ingezet worden. In een familieopstelling wordt vaak zichtbaar wat verborgen was: bijvoorbeeld welke voorouder is uitgesloten, waar een rolomdraaiing heeft plaatsgevonden, of waar er iets “vast” zit in de geef-en-neem balans. 

Door dit te erkennen en iedereen symbolisch weer zijn eigen plek te geven, komt er beweging in het systeem. Je kunt dan ineens heel fysiek of emotioneel ervaren dat jíj niet alles hoeft te dragen, dat jij mag teruggeven wat niet van jou is, en dat er ruimte komt om je eigen leven ten volle te leven.

Lasten teruggeven die niet bij jou horen

Praktisch gezien betekent je plek terugvinden, soms dat je bepaalde lasten teruglegt bij de juiste persoon, uiteraard met liefde en respect. Een voorbeeld: een volwassen dochter die zich jarenlang verantwoordelijk voelde voor het geluk van haar moeder, kan innerlijk tegen haar moeder zeggen: “Mama, jij bent de moeder en ik het kind. Ik geef je terug wat van jou is, en ik neem mijn eigen plek als kind in.” Zulke woorden (uitgesproken in gedachten of in een brief) kunnen een diepe helende werking hebben. Je erkent daarmee de waarheid: dat de verantwoordelijkheid voor het leven en geluk van de ouder bij de ouder hoort, en dat het kind weer kind mag zijn.

Eren van vergeten of uitgesloten familieleden

Ook het eren van vergeten of uitgesloten familieleden is een belangrijke helende beweging. Simpelweg erkennen dat zij erbij horen (“Jij bent onderdeel van ons, ook al ben je er niet meer”) kan al veel doen. Het gaat erom dat iedereen weer gezien wordt op de juiste plek. Soms voelen mensen letterlijk een last van hun schouders vallen na zo’n inzicht. De natuurlijke ordening valt als het ware weer op z’n plek: ouders boven, kinderen onder, ieder met zijn eigen lot. 

Hoe weet ik of ik op mijn plek sta?

Hoe kun je bij jezelf herkennen of je op de juiste plek staat in je familiesysteem? Hieronder enkele reflectieve vragen die je jezelf kunt stellen. Beantwoord ze eerlijk voor jezelf:

• Voel jij je (al van jongs af aan) verantwoordelijk voor het geluk of welzijn van je ouders?
  
• Heb je vaak het gevoel dat alles op jou neerkomt, alsof je de hele wereld op je schouders draagt en je altijd voor iedereen moet zorgen?
  
• Durf je keuzes te maken die afwijken van wat je familie van je verwacht, zonder je daar schuldig over te voelen?
  
• Cijfer je jezelf regelmatig weg of heb je het gevoel er bij je familie niet echt bij te horen (alsof je van buitenaf toekijkt)?
  
• Vind je het lastig om hulp te ontvangen van anderen, en ben jij degene die altijd geeft en zorgt in relaties?

Positieve antwoorden op dit soort vragen kunnen erop wijzen dat er ergens een verstoring is in de binding, ordening of balans van jouw systeem. Ze suggereren dat jij misschien niet volledig op je eigen plek staat, maar (nog) iets voor een ander aan het doen bent. 

Afsluiting

Je plek innemen gaat over liefde voor jezelf en voor je familie. Wanneer jij jouw plek inneemt, eer je jouw ouders en voorouders door hen hun verantwoordelijkheid terug te geven, en tegelijk eer je jezelf door jouw eigen leven te omarmen. Dat voelt misschien even onwennig, maar het is vooral bevrijdend.

Je zult merken dat er een diepe rust ontstaat wanneer iedereen mag zijn wie hij is. Jouw plek innemen is daarmee eigenlijk het grootste cadeau dat je jezelf en de generaties voor en na jou kunt geven, zo kan de natuurlijke orde zich herstellen en kan de verbondenheid in liefde weer stromen.