Rouw kan heel verwarrend zijn: je verwacht verdriet en tranen. Maar wat als je boosheid voelt?

Je bent boos op de dokters die niet genoeg deden. Op familie die de verkeerde dingen zegt. Op God, het leven, het lot. En soms, dit durf je bijna niet toe te geven, ben je boos op degene die is overleden. Hoe kon hij of zij je zomaar achterlaten?

Direct daarna voel je je schuldig. Mag ik dit wel voelen? Ben ik ondankbaar? Wat is er mis met mij?

Het antwoord is: helemaal niets. Je bent niet de enige die worstelt met deze gevoelens. Maar dat weet je niet, want niemand praat erover. En dus voel je je alleen met je boosheid.

Al meer dan 40 jaar begeleid ik mensen en zie ik rouwprocessen voorbij komen. En weet je wat mij opvalt? Bijna iedereen schaamt zich voor zijn boosheid.

Mensen komen binnen met de woorden: “Ik zou verdrietig moeten zijn, maar ik ben vooral boos. Is dat normaal?”

Ja, dat is het. Sterker nog: het is gezond. Toch duwen veel mensen hun woede weg. Ze denken dat het niet ‘hoort’ bij rouw. Of ze zijn bang dat anderen hen zullen veroordelen. “Over de doden niets dan goeds,” toch?

Wat je in dit blog ontdekt

In de komende alinea’s neem ik je mee in de wereld van boosheid en rouw. Je ontdekt:

• Waarom boosheid een natuurlijk onderdeel is van elk rouwproces
• Waar die woede vandaan komt (en waarom je er niet voor hoeft te schamen)
• Hoe je op een gezonde manier met je boosheid om kunt gaan
• Waarom het toelaten van woede juist helpt bij het verwerken van je verlies.

Klaar om je boosheid onder ogen te zien? Laten we beginnen.

Waarom we het nú over boosheid in rouw moeten hebben

Vroeg of laat krijg je met verlies te maken. Dat weet je. Maar wat je misschien niet weet, is dat je rouw er heel anders uit kan zien dan je verwacht.

Je kent vast wel het beeld: iemand die stil in een hoekje zit te huilen. Teruggetrokken. zwaarmoedig. Dat is hoe we denken dat rouw eruitziet. Maar wat als jij je vooral gefrustreerd voelt? Wat als je niet kunt huilen, maar wel wilt schreeuwen? Wat als je niet verdrietig bent, maar woedend?

Dan denk je al snel dat er iets mis is met jou. Want dit past niet in het plaatje.

We leven in een wereld die boosheid afwijst

Kijk om je heen. Overal krijg je te horen dat je positief moet blijven. Dat je je emoties onder controle moet houden. Vooral boosheid wordt gezien als iets negatiefs. Als je boos bent, ben je ‘onvolwassen’. Je bent ‘moeilijk’. Je moet ‘aan jezelf werken’.

En dan verlies je iemand die je dierbaar is.

Je voelt de woede opborrelen. Maar je drukt het weg. Want een ‘goede’ rouwende is verdrietig, niet boos. Toch?

Je schaamt je voor wat je voelt. Je trekt je terug.

En daarmee verlies je twee keer: eerst verlies je iemand van wie je houdt, en dan verlies je ook nog het recht om te voelen wat je voelt.

Dit raakt meer mensen dan je denkt

Ik zie het wekelijks bij de mensen met wie ik werk. Mensen die worstelen met hun boosheid. Die fluisteren: “Ik durf het bijna niet te zeggen, maar ik ben vooral boos.” Die zich afvragen of ze wel ‘goed’ rouwen.

Ze krijgen van hun omgeving te horen dat ze ‘het los moeten laten’. Dat ze ‘verder moeten’. Maar hoe kun je verder als je een deel van je gevoelens moet verstoppen?

Het is tijd dat we eerlijk zijn: boosheid hoort bij rouw. Net zoals de winter bij de seizoenen hoort. Je kunt het niet overslaan. Je moet erdoorheen.

Boosheid is geen verstoring van je rouwproces. Het ís je rouwproces.

Wat boosheid werkelijk is

Hier komt mijn belangrijkste inzicht, na 40 jaar mensen begeleiden:

Boosheid is liefde die nergens meer naartoe kan.

Denk er eens over na. Je was verbonden met iemand. Je hield van die persoon. Je had plannen, dromen, een gedeelde toekomst. En nu? Nu is die verbinding verbroken.

Je liefde is er nog, maar de ander is weg. Je wilt geven, maar er is niemand meer om te ontvangen. Je wilt delen, maar je staat alleen.

Die liefde moet ergens heen. En vaak verandert het in woede. Woede op de situatie. Op het leven. Op de onrechtvaardigheid van het allemaal.

Natuurlijk mag je boos zijn

Natuurlijk mag je boos zijn dat die partner weggaat.

Natuurlijk mag je boos zijn op een kind dat sterft.

Natuurlijk mag je woedend zijn.

Want dit is jou overkomen. En wat jou is overkomen, raakt je in je woede.

Mensen zeggen: “Ik vind dat ik niet boos mag zijn.”

Mijn vraag is altijd: waarom niet?

Waarom mag je in godsnaam niet boos zijn dat je kind dood is? Dat je partner je heeft verlaten? Dat het leven zo onrechtvaardig is? Je mag boos zijn op iemand die dood is. Je mag zeggen: “Hoe durf je mij hier alleen achter te laten?”

Als je die woede wegdrukt? Dan wordt het ijs. IJskoud word je van binnen. Je ziel bevriest. En bevriezing, dat leidt uiteindelijk tot depressie. Want depressie is vastgezette woede. Het is het vuur dat niet mocht branden.

Het vuur moet branden

Woede is vuur. En wie zijn woede niet kan voelen, die kan het vuur niet voelen.

Maar weet je wat vuur doet? Het zuivert. Het maakt ruimte. Het laat het ijs op je ziel smelten.

Dus laat dat vuur branden. Schreeuw als je moet schreeuwen. Sla op een kussen. Gooi met borden. Want pas als het vuur heeft gebrand, komt de verzachting.

Pas dan kunnen de tranen komen die onder je boosheid lagen te wachten. Pas dan kan je hart zich weer openen.

Maar die verzachting komt alleen als je eerst door het vuur durft te gaan. Als je je woede serieus neemt. Als je erkent: hier was liefde. Grote liefde. En nu doet het pijn. Natuurlijk doet het pijn. Natuurlijk ben ik boos.

De intensiteit van je rouw is afhankelijk van de intensiteit van je liefde. Dus je boosheid? Die vertelt je hoeveel je hebt liefgehad.

De vele gezichten van boosheid in rouw

Je denkt misschien dat boosheid maar één ding is. Maar in rouw heeft woede duizend gezichten. En elk gezicht vertelt zijn eigen verhaal.

Boos op degene die je verloren hebt

“Hoe kon je me dit aandoen? Hoe durf je mij hier alleen achter te laten?”

Dit is de boosheid die je bijna niet durft toe te geven. Want hoe kun je boos zijn op iemand die dood is? Op iemand die ziek was? Die het niet kon helpen?

Maar weet je? Je kúnt het wel helpen. Je bent boos omdat jullie verhaal niet af is. Omdat er nog zoveel te zeggen was. Te doen. Te leven. Je bent boos omdat die ander de afspraak heeft verbroken. Jullie zouden samen oud worden. Samen de kleinkinderen zien opgroeien. Samen nog die reis maken.

En nu sta je daar. Alleen. Natuurlijk ben je boos.

Boos op de artsen, het ziekenhuis, de hulpverleners

“Ze hadden meer moeten doen. Beter moeten opletten. Eerder moeten ingrijpen.”

Je zoekt een schuldige. Iemand die het had kunnen voorkomen. Want als iemand schuldig is, dan had het anders kunnen lopen. Dan was het geen noodlot. Dan was het niet onvermijdelijk.

Je leest alle medische verslagen. Je googlet tot diep in de nacht. Je wordt expert in een ziekte die je nooit wilde kennen. En bij elke nieuwe informatie denk je: “Zie je wel? Dit hadden ze moeten weten.”

Boos op familie en vrienden

“Niemand snapt het. Ze zeggen de verkeerde dingen. Ze doen alsof het over is.”

Na drie weken vragen mensen: “Gaat het al wat beter?” Alsof rouw een griepje is waar je overheen komt. Ze bedoelen het goed, maar het doet zeer.

Of ze zeggen helemaal niets. Ze mijden je. Gaan de straat over. Want ze weten niet wat ze moeten zeggen. En jij? Jij voelt je nog eenzamer dan je al was.

Je wordt boos op hun ongemak. Op hun onvermogen. Op het feit dat het leven voor hen gewoon doorgaat terwijl jouw wereld stilstaat.

Boos op jezelf

“Had ik maar… Waarom heb ik niet… Als ik toen…”

Dit is de zwaarste boosheid. De woede die naar binnen slaat. Je martelt jezelf met alle dingen die je anders had kunnen doen. Die ene ruzie die je nu zo klein lijkt. Die keer dat je geen tijd had. Die signalen die je gemist hebt. Je worstelt met schuldgevoelens.

Je bent je eigen rechter en jury. En je veroordeelt jezelf keer op keer.

Boos op het leven, op God, op alles

“Waarom ik? Waarom wij? Wat is de zin hiervan?”

Dit is de existentiële woede. De vuist naar de hemel. Je bent boos op een universum dat zo wreed kan zijn. Op een God die dit toelaat. Op het leven dat gewoon doorgaat alsof er niets gebeurd is.

Je kijkt naar andere mensen die lachen, die klagen over futiliteiten, die hun partner/moeder/vader of kind nog hebben. En je voelt die bittere woede opkomen. Waarom zij niet? Waarom jij wel?

De acht fasen van rouw en boosheid

Misschien heb je weleens gehoord van de fasen van rouw. Er zijn verschillende modellen, maar ik werk al jaren met acht fasen. Belangrijk om te weten: dit is geen stappenplan.

Je kunt niet zeggen: “Ik zit nu in fase 3, dus nu ga ik naar fase 4.” Zo werkt het rouwproces niet. De ene dag zit je in de ontkenning, de andere dag in de woede. En dat is allemaal oké.

De acht fasen

1. Ontkenning – “Dit kan niet waar zijn”
2. Verzet en boosheid – “Ik wil dit niet”
3. Droefenis, gemis en verlangen – “Ik mis je zo”
4. Angst en verschrikking – “Hoe moet ik nu verder?”
5. Mentale en emotionele acceptatie – “Dit is mijn nieuwe werkelijkheid”
6. Het aangaan van nieuwe verbindingen – “Ik durf weer”
7. Vergeving – “Ik kan weer geven”
8. Dankbaarheid – “Voor wat we hadden”

Boosheid zit overal

Boosheid beperkt zich niet tot die ene fase. Het loopt als een rode draad door alle fasen heen.

In de ontkenning ben je boos dat dit je overkomt.
In het gemis ben je boos dat je alleen bent.
In de angst ben je boos dat je niet weet hoe je verder moet.

Zelfs in de acceptatie kan de boosheid nog opflakkeren.

Boosheid als motor

Boosheid is vaak de motor van je rouwproces. Het is de energie die je in beweging zet.

Dit is misschien wel het belangrijkste wat ik je kan vertellen: zonder je boosheid kom je niet bij je verdriet. Zie je boosheid als een deur. Een zware, ijzeren deur die je moet openen om bij de kamer daarachter te komen.

Achter die deur? Daar zit je verdriet. Je angst. Je wanhoop. Al die zachte, kwetsbare gevoelens die te pijnlijk zijn om direct te voelen.

Je boosheid beschermt je daartegen. Het geeft je kracht. Het gevoel dat je nog érgens controle over hebt. “Ik kan tenminste nog boos zijn!”

Maar op een gegeven moment moet je door die deur. Anders blijf je in de hal staan. Dan kom je nooit in de kamer waar de echte heling plaatsvindt.

Als je woede mag stromen, komt er ruimte

Als je de woede kunt voelen en mag voelen dan breekt er iets open. De tranen komen. Het verdriet stroomt. Maar het is een ander soort verdriet dan voorheen. Zachter. Vloeiender. Minder verstikkend.

Omdat de woede ruimte heeft gemaakt.

Je kunt pas loslaten wat je eerst hebt vastgehouden

Mensen zeggen vaak: “Je moet loslaten.” Maar hoe kun je iets loslaten wat je niet eerst hebt vastgehouden? Hoe kun je afscheid nemen van gevoelens die je niet hebt erkend?

Is het normaal dat ik zo boos ben?

Ja. Ja. En nog eens ja.

Weet je wat niet normaal zou zijn? Als je niét boos was. Als je kalm en berust zou accepteren dat iemand van wie je houdt er niet meer is. Dát zou pas raar zijn.

Een rouwproces kent geen lineair verloop. Het is meer zoals een wilde zee. De ene dag ben je verdrietig. De volgende woedend. Dan weer in ontkenning. En dat is allemaal goed.

Sterker nog: boosheid is vaak het begin van echte verwerking. Het betekent dat de waarheid begint door te dringen. Dat je niet meer kunt ontkennen wat er gebeurd is.

Waarom voel ik me zo schuldig over mijn boosheid?

Omdat je van kleins af aan hebt geleerd dat boosheid ‘slecht’ is. Vooral boosheid op mensen van wie je houdt. “Niet boos zijn op mama.” “Lief zijn voor opa.” “Over de doden niets dan goeds.”

En nu? Nu ben je woedend op iemand van wie je zielsveel hield. Dat voelt als verraad. Als ondankbaarheid. Als een gebrek aan liefde.

Maar het tegendeel is waar. Je bent boos omdát je zo veel van die persoon hield. Je boosheid is geen gebrek aan liefde. Het is een overschot aan liefde die nergens heen kan.

Hoe lang blijf ik zo boos?

Er is geen tijdspanne te geven voor hoe lang rouw duurt. Zo werkt het niet.

Je boosheid blijft zolang het nodig is. Zolang er iets in jou is dat gehoord moet worden. Gezien moet worden. Erkend moet worden.

Wat ik wel kan zeggen: hoe meer je je boosheid wegdrukt, hoe langer het blijft. Het is als een bal onder water duwen. Je kunt het even volhouden, maar uiteindelijk schiet hij omhoog. Harder dan ooit.

Maar als je je boosheid erkent? Als je het laat zijn? Dan slijt het. Niet omdat je het wegwerkt, maar omdat het zijn werk heeft gedaan. Het heeft je laten zien wat er pijn doet. Waar je mee worstelt. Wat je mist.

Wanneer wordt het een probleem?

Boosheid wordt alleen een probleem als je erin blijft hangen. Als je na vijf jaar nog steeds vooral boos bent. Als de woede je leven beheerst. Als je niet meer kunt genieten omdat de boosheid alles overschaduwt.

Dan is het geen fase meer, maar een eigen gecreëerde gevangenis. Dan ben je niet meer in een rouwproces, maar in chronische rouw. En dat is iets anders.

Maar zolang je boosheid beweegt? Zolang het komt en gaat? Zolang er ook ruimte is voor andere gevoelens? Dan is het deel van je proces. Dan hoort het erbij.

Onthoud: er is geen goede of foute manier om te rouwen. Er is alleen jouw manier. En als boosheid daar deel van uitmaakt, dan is dat precies goed.

Conclusie: Je boosheid is welkom

Boosheid in rouw mag en hoort er te zijn. Het is geen gebrek aan liefde, maar juist een bewijs ervan. Het laat zien hoe diep je verbinding was, hoe groot het gemis is, en hoe hard de realiteit binnenkomt. Je woede wil je iets vertellen. Dus veroordeel jezelf niet. Schaam je niet.

Geef je woede de ruimte zodat er daarna verzachting kan zijn. Want pas als je boosheid de ruimte krijgt, ontstaat er plek voor rouw, voor verzachting, en uiteindelijk voor heling.

Over de auteur: Katelijne Vermeulen

Mijn naam is Katelijne Vermeulen, geboren in Turnhout (België). Ik heb een brede academische achtergrond in Godsdienstwetenschappen en Filosofie. Ook ben ik al 40+ jaar docent. 

Mijn diepgaande interesse in de psyche van de mens bracht me naar het systemisch werk, waarin ik me jarenlang heb gespecialiseerd en ook al jaren professionals in opleid. 

In mijn blog deel ik mijn kennis en ervaring met je!