Het verlies van een dierbare is voor jou als volwassene al een enorme klap. Voor je kind is het minstens zo ingrijpend, ook al gaat hij of zij misschien ogenschijnlijk ‘gewoon’ verder met spelen. Als ouder wil je niets liever dan je kind beschermen tegen verdriet. Je ziet je kind weer lachen na een groot verlies en vraagt je misschien af: rouwen kinderen eigenlijk wel?

Het korte antwoord is ja – kinderen rouwen wel degelijk, maar op een andere manier dan volwassenen. In dit blog ontdek je hoe je rouw bij kinderen kunt herkennen en hoe je je kind kunt ondersteunen in zijn of haar verdriet.

We bespreken welke signalen op rouw kunnen wijzen, welke misverstanden er bestaan over rouwende kinderen, en we geven praktische tips om je kind te helpen, zodat je met meer vertrouwen je rouwende kind kunt begeleiden.

Kinderen rouwen wel, maar anders

Kinderen hebben een diep verlangen naar veiligheid. Als die veiligheid wordt geraakt, is dat voor hen een existentiële schok. “Als mama/papa of een ander dierbaar iemand kan verdwijnen, wat blijft er dan nog over?” Dat is de gedachte die vaak onbewust in hen leeft

Kinderen hebben nog niet de woorden of het begrip hebben om hun gevoelens uit te drukken. Ze rouwen in kleine stukjes. Hun brein en hart kunnen nog niet al het verdriet in één keer aan. Je kind pendelt tussen verdriet en afleiding. Het ene moment huilt hij, en even later rent hij weer lachend rond. Dit betekent niet dat het verlies hem niets doet; het betekent dat hij het gedoseerd verwerkt.

Kinderen rouwen écht, alleen ziet het er anders uit dan bij volwassenen. Het kan verwarrend zijn: jij bent kapot van verdriet, maar je kind lijkt vlak na het verlies alweer vrolijk te spelen. Laat je niet misleiden. Een kind voelt het gemis zeker. 

Hoe rouwen kinderen?

Rouw bij kinderen verloopt niet in een rechte lijn, maar in golven. De rouw kent een aantal fasen, net als bij volwassenen. Een kind kan het ene moment heel verdrietig zijn en even later weer spelen of lachen. Dat betekent niet dat hij ongevoelig is voor het verlies; hij verwerkt het alleen stap voor stap.

Kinderen rouwen in beelden, in stilte, in spel. Ze rouwen niet zoals volwassenen dat doen. Ze doen het verstopt. In een hoekje. In een tekening. In plots niet meer eten. Of juist te veel eten.

Wat ze nog niet goed onder woorden kunnen brengen, spelen of tekenen ze uit. Je kind kan bijvoorbeeld met zijn speelgoed “doktertje” of “begrafenis” spelen, of veel tekeningen maken die met het verlies te maken hebben. Zo geeft hij of zij betekenis aan wat er is gebeurd en probeert hij grip te krijgen op de situatie.

Gedrag en fysieke verschijnselen

Ook zie je het verdriet terug in het gedrag en lichaam: misschien wil je kind niet meer alleen slapen, wordt hij snel boos of juist heel stil, of krijgt hij vaak buikpijn zonder duidelijke lichamelijke oorzaak. Dat zijn allemaal manieren waarop zijn innerlijke worsteling naar buiten komt.

Rouw bij kinderen is ook een proces dat door de jaren heen terug kan komen. Naarmate je kind ouder wordt en meer beseft, kan het verlies opnieuw om aandacht vragen. Het kan gebeuren dat een kind op latere leeftijd ineens veel vragen stelt of weer verdrietig wordt, zodra het besef pas echt doordringt.

Het is normaal dat op bepaalde leeftijden of bij bijzondere mijlpalen oude gevoelens weer even opspelen. Je kind verwerkt het verlies beetje bij beetje, steeds op het niveau dat past bij zijn leeftijd. Dat betekent dat ook niet te zeggen hoe lang de rouw duurt.

Wat gebeurt er als een kind niet mag rouwen?

Wat je vermijdt, verdwijnt niet. Wat je negeert, verstilt niet. Wat je niet benoemt, wordt gevoeld,  maar dan in stilte, alleen.

Kinderen voelen alles. Ze merken dat iets niet klopt. Maar als niemand hen iets vertelt, maken ze hun eigen verhaal.  En dát verhaal is vaak veel angstiger dan de waarheid.

Ze denken bijvoorbeeld:

• “Papa is weg. Misschien was het mijn schuld.”

• “Mama huilt stiekem. Misschien mag ik niks zeggen.”

• “Iedereen doet gewoon. Dus ik moet ook maar gewoon doen.”

Je kind voelt de leegte. Maar als die leegte geen naam krijgt, wordt het verwarring. En verwarring zonder woorden? Dat maakt pas écht iets erger.

Je maakt het niet erger door te praten. Je maakt het zachter en menselijker.

Wat niet gehuild is, wordt gedragen. Wat niet gedeeld is, wordt geïsoleerd. Wat geen ruimte kreeg, eist die later terug – in het lichaam, in het gedrag, in het hart. Rouw die gedeeld wordt, wordt gedragen. Rouw die verzwegen wordt, verhardt zich in het systeem. Ook bij kinderen.

Kinderen hebben geen perfecte uitleg nodig. Ze hebben echtheid nodig. Nabijheid. En een ouder die zegt: “Ik ben er. En we doen dit samen.”

Gevolgen van onverwerkte rouw bij kinderen

Als rouw bij een kind geen ruimte krijgt, kan het zich op andere manieren uiten. Verdriet dat wordt weggestopt, komt er vaak op een later moment alsnog uit. Dit noemen we uitgestelde rouw.

Een voorheen rustig kind kan ineens boos en opstandig worden, of juist teruggetrokken en stil. Ook lichamelijke klachten als buikpijn, hoofdpijn, bedplassen of nachtmerries komen vaak voor.

Op de lange termijn kan onverwerkte rouw invloed hebben op de ontwikkeling van een kind. Kinderen die hun verdriet nooit hebben kunnen uiten, lopen meer risico om later problemen te krijgen, zoals angsten, sombere gevoelens of moeite met hechte relaties. Het is dus belangrijk om nu aandacht te besteden aan de rouw van je kind.

Wat kun je als volwassene doen?

Je kunt de pijn van je kind niet wegnemen, maar je kunt wel steun bieden en een veilige haven zijn.

Je kind heeft nabijheid nodig. Iemand die durft te blijven. Die niet wegloopt van het verdriet. Die de pijn niet kleiner maakt, maar erkent: “Wat je voelt, mag er zijn.”

Een kind dat rouwt, zoekt niet per se woorden. Het zoekt aanwezigheid. Een veilige plek om te huilen, te zwijgen, te tekenen, te ademen.

Rouw is namelijk geen probleem om op te lossen, het is een proces om doorheen te gaan. En dat geldt ook voor kinderen. Soms is je schouder aanbieden genoeg. Laat het kind maar even leunen. Dat is waar heling begint.

Hieronder vijf dingen die je kunt doen om je rouwende kind te begeleiden:

Herken het verdriet.
Let op signalen van rouw. Begrijp dat lastig gedrag of lichamelijke klachten na een verlies vaak uitingen zijn van verdriet.

Geef ruimte en tijd.
Laat je kind rouwen op zijn eigen manier en tempo. Het ene moment wil hij huilen en knuffelen, het volgende moment speelt hij weer; dat is normaal. Laat je kind merken dat alle emoties er mogen zijn – zowel het verdriet als de momenten van vrolijkheid tussendoor.

Forceer niet.
Dwing je kind niet om te praten of te huilen als hij daar nog niet klaar voor is. Ieder kind rouwt anders: de een praat veel, de ander verwerkt het in zichzelf of via spel. Laat weten dat je er bent als je kind wil praten, maar respecteer het als hij (nog) zwijgt.

Gebruik rituelen en symbolen.
Kinderen halen troost uit tastbare gebaren. Steek samen een kaarsje aan voor de overledene, kijk naar foto’s of maak een herinneringsdoosje met spulletjes die aan die persoon doen denken.

Ook tekenen of samen een mooi verhaaltje voorlezen over verlies kan helpen om het ongrijpbare verdriet wat concreter te maken.

Rouw zelf ook.
Je bent een voorbeeld voor je kind. Als jij al je tranen wegslikt, denkt je kind misschien dat verdriet niet getoond mag worden. Laat dus gerust zien dat je ook verdrietig bent en je dierbare mist.

Dat geeft je kind toestemming om zijn eigen gevoelens te hebben. En zorg goed voor jezelf; hoe beter jij emotioneel in je vel zit, hoe meer je er voor je kind kunt zijn.

Snappen jonge kinderen rouw?

Nee, niet in woorden. Niet in concepten. Niet zoals wij, met ons hoofd. Maar met hun ziel? Ja. Met hun lichaam? Ja. Met hun hechting? Ja.

Kinderen voelen dat iemand er niet meer is. En dat laat een leegte achter.

Een kind van twee begrijpt niet dat “dood” onomkeerbaar is.

Een kind van vier denkt misschien dat de overledene straks terugkomt.

Een kind van zes begint vaag te begrijpen dat dood iets is dat niet teruggedraaid kan worden.

En pas rond een jaar of negen, tien, begint het besef van de eindigheid echt te landen.

Maar ze voelen het verlies veel eerder dan ze het begrijpen.

Ze voelen:

• Dat papa niet meer in de kamer komt.

• Dat de geur van oma niet meer aan het vestje hangt.

• Dat iedereen om hen heen anders kijkt, anders beweegt.

• Dat de sfeer in huis zwaar is, verdrietig, gespannen.

Misschien gaan ze spelen met de dood (als ik dood ben, mag ik dan weer bij mama zijn?). Misschien worden ze boos. Misschien zeggen ze niks. Maar dat betekent niet dat het verlies hen niet raakt.

Veelgestelde vragen over kinderen en rouw

Tot slot ga ik in op een paar vragen die veel ouders hebben als hun kind met verlies te maken krijgt.

Moet ik mijn kind meenemen naar de uitvaart?

Vaak is het goed om een kind, op een passende manier, bij het afscheid te betrekken. Een uitvaart bijwonen kan je kind helpen beseffen dat iemand echt weg is en het geeft een duidelijk moment om afscheid te nemen. Bereid je kind wel goed voor: leg in simpele woorden uit wat er zal gebeuren (bijvoorbeeld dat er een kist is en dat mensen verdrietig kunnen zijn, en dat dat oké is). Dwing je kind niet, maar geef de mogelijkheid. Praat na afloop samen over hoe het was.

Wat als mijn kind niet wil praten over het verlies?

Niet elk kind praat makkelijk over zijn of haar gevoelens, en dat is oké. Forceer je kind niet tot praten, maar laat merken dat je openstaat voor een gesprek. Soms helpt het om samen iets te doen, zoals tekenen of wandelen, zodat praten minder direct voelt.

Je kunt ook tijdens het voorlezen van een passend verhaal of het bekijken van foto’s spontaan herinneringen delen en zien of je kind daarop reageert. Wees geduldig en geef je kind de tijd om zelf te bepalen wanneer hij erover wil praten. Het belangrijkste is dat hij weet dat zijn gevoelens welkom zijn, of die nu in woorden of op een andere manier naar buiten komen. 

Conclusie

Je weet nu dat kinderen rouwen op hun eigen manier. Ze uiten hun verdriet via gedrag, spel en lichamelijke klachten, en hun rouwproces gaat in golven in plaats van in een rechte lijn. Je hebt ook gezien dat onverwerkt verdriet later tot problemen kan leiden en dat kinderen hun verlies op verschillende momenten opnieuw kunnen voelen.

Dit inzicht helpt je om je kind beter te begrijpen en te begeleiden. In plaats van te denken dat “het wel meevalt”, herken je nu de subtiele rouwsignalen en erken je zijn pijn. Je kind voelt zich daardoor gezien en gesteund – een basis voor gezonde verwerking en veerkracht.

Blijf er voor je kind met liefde en openheid. Praat eerlijk maar eenvoudig, geef ruimte aan alle emoties en gebruik eventueel kleine troostrituelen. En aarzel niet om hulp te zoeken als jullie vastlopen. Met jouw steun kan een kind zelfs door het diepste verdriet heen komen, wetende dat het niet alleen staat.

Over de auteur: Katelijne Vermeulen

Mijn naam is Katelijne Vermeulen, geboren in Turnhout (België). Ik heb een brede academische achtergrond in Godsdienstwetenschappen en Filosofie. Ook ben ik al 40+ jaar docent. 

Mijn diepgaande interesse in de psyche van de mens bracht me naar het systemisch werk, waarin ik me jarenlang heb gespecialiseerd en ook al jaren professionals in opleid. 

In mijn blog deel ik mijn kennis en ervaring met je!