Je doet altijd zo je best. Je leest de juiste boeken, je werkt hard aan jezelf, je probeert een goede ouder, partner, vriend en collega te zijn. Toch lijkt het leven niet te gaan zoals je had gehoopt. Heb je gefaald? Die vraag kan knagen wanneer dingen mislopen ondanks al je inzet. Misschien denk je stilletjes: “Wat doe ik verkeerd? Waarom lukt het anderen wel en mij niet?” Het kan voelen alsof het jouw schuld is dat je leven niet perfect loopt. Alsof je ergens gefaald hebt als mens.

Het is ook niet gek dat je zo voelt. We leven in een wereld die ons graag laat geloven dat we alles onder controle kunnen hebben. Als je maar hard genoeg werkt, plannen maakt en positief denkt, dan zou je geluk en succes kunnen afdwingen. Dat is de belofte van de maakbaarheid van het leven. Het klinkt mooi: dat je het leven kunt kneden, precies in de vorm die jij wilt. Maar het echte leven laat zich niet in een mal gieten. En wanneer het anders loopt, blijf jij achter met teleurstelling, verdriet en het gevoel dat jij iets fout hebt gedaan.

Misschien zie je het terug in verschillende kanten van je leven:

• Je voedt je kind met liefde en zorg op, maar hij worstelt toch met problemen of verdriet. Je vraagt je af of je ergens tekortgeschoten bent als ouder. 
• Je volgt therapie en werkt hard aan je ontwikkeling, maar oude patronen of sombere gevoelens steken toch de kop weer op. Je denkt dat je niet goed genoeg je best hebt gedaan. 
• Op je werk geef je alles, je maakt overuren en neemt verantwoordelijkheid. Toch word je ineens ontslagen of loop je vast. Het voelt alsof al jouw toewijding voor niets was en jij hebt gefaald. 
• In je relatie probeer je de perfecte partner te zijn. Je luistert, investeert, geeft liefde. En toch loopt de relatie stuk. Je blijft achter met de vraag wat jij verkeerd hebt gedaan.

Dit soort ervaringen kunnen je het gevoel geven dat het leven een toets is die je nooit kunt halen. Dat doet pijn. Het kan je moed en eigenwaarde ondermijnen. Je voelt je moe van al dat vechten tegen de stroom in. Je bent teleurgesteld in jezelf en misschien zelfs in het leven. 

Maar lieve jij, je bent niet mislukt. Er is niets “mis” met jou. Wat je meemaakt, is menselijk. Het leven is nu eenmaal grillig en onvoorspelbaar. Iedereen krijgt vroeg of laat te maken met tegenslag, verlies en onverwachte wendingen. Dat is geen persoonlijk falen. Dat is het leven zelf. We zijn elke dag bezig bij een beter leven te creëren, waardoor we vergeten te genieten van het leven wat we nu al hebben.

De alles-is-maakbaar-illusie

In onze moderne maatschappij heerst sterk het idee dat het leven maakbaar is – dat we alles onder controle kunnen houden als we maar hard genoeg ons best doen. We groeien op met de overtuiging dat geluk maakbaar is en dat tegenslag iets is wat je vooral moet zien te voorkomen. 

Het idee dat we het leven volledig naar onze hand kunnen zetten, zit diep in onze maatschappij geworteld. Vanaf jonge leeftijd horen we boodschappen als: “Als je maar wil, dan is alles mogelijk” en “Succes is een keuze”. 

We zien op sociale media glimlachende mensen die hun leven perfect voor elkaar lijken te hebben. De verborgen boodschap is: jij bent de maker van je eigen geluk. Dat lijkt een hoopgevende gedachte.

Het geeft je het gevoel dat je grip kunt hebben, dat je lot in eigen handen ligt.

Alleen het is ook vermoeiend. We blijven maar proberen.

Nog een coach, nog een challenge, nog een supplement.

Alsof je geluk kunt afdwingen als je maar hard genoeg je best doet.

Het leven is vaak niet maakbaar. We hollen achter dingen aan, zoals een hond achter zijn staart aanloopt. Alles moet ook bereikbaar zijn en haalbaar zijn. Waardoor we daarmee de essentie van het leven aan het verliezen zijn.

Schaduwkant van de maakbaarheidsgedachte

Maar er zit een schaduwkant aan deze maakbaarheidsgedachte. Want wat gebeurt er als het even níet lukt? Als je ziek wordt, een dierbare verliest, of simpelweg merkt dat je ondanks al je inspanningen niet komt waar je wil zijn? Dan slaat die hoopgevende gedachte om in haar tegendeel.

In plaats van troost geeft de maakbaarheidsmythe je zelfverwijt. 

Je gaat denken dat jij gefaald hebt, dat je niet genoeg je best deed of verkeerde keuzes hebt gemaakt. De maatschappij – en misschien ook de mensen om je heen – kunnen dat gevoel onbedoeld versterken. “Had je niet dit of dat kunnen doen om het te voorkomen?” hoor je dan. Of je zegt het tegen jezelf: “Ik had beter moeten opletten, harder moeten werken, positiever moeten denken.” De illusie van maakbaarheid maakt dat we onnodig hard zijn voor onszelf.

Er is iets mis mij

Ik zie het in de praktijk bij mensen die mijn opleidingen volgen, mensen die ik spreek en zeggen: “Ik weet niet wat er mis is met mij. Ik heb álles geprobeerd en toch ben ik niet gelukkig.” Ze schamen zich, alsof ze het leven niet goed genoeg hebben uitgevoerd volgens het boekje.

Misschien herken je dat schaamtegevoel. Het idee dat anderen het wel op een rijtje hebben en jij niet, kan eenzaam maken. Dit maakbaarheidsdenken kan ervoor zorgen dat je je al snel tekort voelt schieten als je niét voortdurend gelukkig bent. 

Schuld en schaamte loslaten

Een van de pijnlijkste gevolgen van de illusie van maakbaarheid is het schadelijke duo schuld en schaamte. Als het leven anders loopt, wijzen we al snel naar onszelf. Je wordt geconfronteerd met het feit dat het leven niet perfect is, ook al doe je zo je best. 

Ondanks dat je elke dag sport, je affirmaties doet en je supplementen inneemt, gaat het leven anders dan je hoopt. 

“Het is mijn fout,” fluistert een stemmetje van binnen. Je voelt schuld omdat je denkt dat jíj gefaald hebt, of omdat je anderen teleurgesteld zou hebben. En onder die schuld ligt vaak schaamte: het gevoel dat jij tekortschiet, dat je niet goed genoeg bent.

Die schuld- en schaamtedynamiek kan ver gaan. Ze ondermijnt je zelfvertrouwen en vreet energie. Misschien merk je dat je je terugtrekt, dat je jezelf kleiner maakt.

Je durft niet goed te praten over je worstelingen, want je schaamt je ervoor.

Maar onthoud: je hoeft je niet schamen omdat je het moeilijk hebt. Je hoeft je niet schuldig te voelen, omdat je iets niet hebt kunnen tegenhouden wat buiten jouw macht lag.

Probeer eens met mildere ogen naar jezelf te kijken, alsof je naar een goede vriend zou kijken. Wat zou je tegen die vriend(in) zeggen als die zich een mislukkeling voelde vanwege omstandigheden buiten zijn of haar controle? Waarschijnlijk zou je diegene troosten: “Je hebt echt je best gedaan. Soms gebeuren er gewoon dingen. Je bent nog steeds waardevol, ook als het tegenzit.” Gun jezelf diezelfde warmte. Je verdient het net zo goed.

Je bent deel van een groter geheel

Wanneer je het gevoel hebt dat je faalt, lijkt het alsof jij alleen verantwoordelijk bent voor alles wat er gebeurt. Maar vanuit een systemisch perspectief, waarbij we kijken naar het grotere geheel van familie, omgeving en geschiedenis, ligt het nog weer anders. Je bent verbonden met de mensen om je heen, met je afkomst en met de tijd waarin je leeft.

Maakbaarheidsgedachte versus de systemische gedachte

In onze hele cultuur heerst het idee dat je succes maakbaar is en dat iedereen zijn eigen geluk kan maken. De maakbaarheidsgedachte en de systemische gedachte botsen hier met elkaar. De maakbaarheidsgedachte heeft geen ruimte voor verlies; het gaat over geen tijd te verliezen, alles uit het leven halen en falen is geen optie.

De systemische gedachte gaat een laag dieper, dat gaat over verlies, rouw, gemis, onuitgesproken verhalen maar ook loyaliteiten aan het familiesysteem.

Als jij onbewust loyaal bent aan het systeem en bijvoorbeeld onbewust niet succesvoller mag zijn dan je ouders kun je affirmeren tot je een ons weegt dat je miljonair wordt. Maar de onbewuste dynamieken (kunnen) maken dat je dit succes niet behaald.

Want succes betekent in dat geval verlies: verlies van verbinding, verlies van je plek in het systeem, verlies van wie je denkt te moeten zijn om loyaal te blijven.

Een systeem streeft altijd naar balans

En het systeem zal altijd streven naar balans. Dus als jouw succes een verstoring betekent, zul je onbewust alles doen om jezelf tegen te houden. Uit diepe, onbewuste liefde voor het systeem waar je uit komt. Hier kun je niet overheen stappen. Je kunt er wel mee aan het werk, maar dat vraagt bewustwording.

Als alles maakbaar is, en jij faalt… dan is het jouw schuld.

Systemisch werk laat iets anders zien: soms draag je iets wat niet van jou is. Soms ben je loyaal aan iets een ander. 

Sta eens stil bij de vraag: Welke verwachtingen draag ik met mij mee, en van wie zijn die eigenlijk?

Misschien ontdek je dat je al zo lang in een bepaald stramien probeert te passen dat niet echt bij jou past. Door te zien waar deze patronen en overtuigingen vandaan komen, kun je jezelf beetje bij beetje bevrijden. Je mag jouw eigen weg kiezen, los van wat “hoort”.

De kracht van overgave en vertrouwen

Als het leven onvoorspelbaar is en niet volledig maakbaar, wat kun je dán doen? Betekent dit dat je maar passief moet afwachten en niks meer proberen?

Nee, overgave is iets anders dan opgeven. Overgave betekent dat je erkent wat je niet kunt veranderen, en vertrouwen betekent dat je gelooft dat je – ondanks alles – je weg zult vinden. Het is durven meegaan met de stroming van het leven, in plaats van er wanhopig tegenin te roeien.

Leren meebewegen met het leven

In plaats van krampachtig alles te willen beheersen, mag je leren meebewegen. Zie het leven als een rivier: jij kunt leren navigeren en bijsturen waar nodig, maar je kunt de loop van de rivier niet volledig bepalen. Vertrouwen is weten dat je, zelfs als je even kopje-onder gaat, weer boven kunt komen om adem te halen.

Wanneer je die drang tot controle wat loslaat, merk je misschien iets bijzonders: er komt ruimte. Ruimte om te ademen, om gewoon te zijn met wat er is, zonder oordeel. In die ruimte kun je nieuwe mogelijkheden zien die je eerst over het hoofd zag. Misschien ontdek je krachten in jezelf, of vind je steun bij anderen, waar je eerder niet op durfde te vertrouwen. Overgave en vertrouwen openen de deur naar verrassingen en groei die je niet had kunnen plannen.

Van zelfverwijt naar zelfcompassie

De illusie van maakbaarheid doorzien is geen makkelijke opgave. Het vraagt moed om oude overtuigingen los te laten en jezelf op een nieuwe manier te zien. Maar het is ook een bevrijding. Want als je inziet dat het leven geen strak uitvoerbaar plan is, hoef je jezelf niet langer bij elke tegenslag te veroordelen. Je kunt gaan leven met meer zelfcompassie in plaats van zelfverwijt.

Zelfcompassie betekent dat je vriendelijker naar jezelf kijkt, juist op momenten dat het tegenzit. Dat je beseft: ik doe wat ik kan in de omstandigheden die er zijn, en dat is genoeg.

Je bent niet perfect, niemand is dat, er is ook graadmeter voor menselijke perfectie.

Sterker nog, juist in onze imperfectie en kwetsbaarheid schuilt vaak onze menselijkheid en kracht.

Conclusie: Je bent niet maakbaar, je bent mens

De belofte van een maakbaar leven klinkt verleidelijk. Het geeft houvast, controle, structuur. Maar diezelfde belofte slaat om in zelfverwijt als het leven zich niet aan jouw planning houdt. Als verlies je raakt, als verdriet zich aandient, als je ondanks al je inzet niet komt waar je dacht te moeten zijn.

De waarheid is: het leven is grillig, onvoorspelbaar en soms rauw. Niet omdat jij iets fout doet, maar omdat het leven simpelweg zo is. Systemisch werk leert ons dat we onderdeel zijn van een groter geheel. Dat er onder de oppervlakte dynamieken meespelen die ons gedrag en onze keuzes beïnvloeden, vaak zonder dat we het zelf doorhebben.

De maakbaarheidsgedachte zegt: harder je best doen.
De systemische blik zegt: kijk liefdevol naar wat er is.

Door jezelf los te maken van het idee dat je alles kunt controleren, ontstaat er ruimte. Ruimte om te erkennen dat je het niet altijd weet, niet altijd in de hand hebt en dat dat oké is.

Over de auteur: Katelijne Vermeulen

Mijn naam is Katelijne Vermeulen, geboren in Turnhout (België). Ik heb een brede academische achtergrond in Godsdienstwetenschappen en Filosofie. Ook ben ik al 40+ jaar docent. 

Mijn diepgaande interesse in de psyche van de mens bracht me naar het systemisch werk, waarin ik me jarenlang heb gespecialiseerd en ook al jaren professionals in opleid. 

In mijn blog deel ik mijn kennis en ervaring met je!